मृत्यु शैयाबाट उपेन्द्र देवकोटाले भने-सधैँ जित्नुपर्छ जस्तो कहिले लागेन,अब हार्दैछु



सामाजिक चेतना र जागृती हामीहरुमा गाउँबाटै जागी सकेको थियो, १०–११ वर्षको उमेरबाटै । त्यति बेला ६/७ मा पढ्यौँ हामीले । त्यति बेला नै युनाइटेड मिशन टु नेपालका केही क्रियाकलापहरु अवाञ्छित लाग्न थालेका थिए । युएमएनलाई गोरखा ल्याउन राजेश्वर देवकोटाको ठूलो हात थियो ।

तर, उनीहरुलाई उहाँले केही कुरामा पहिले नै स्पष्ट पार्नुभएको थियो । पढाउन र स्वास्थ्य सेवा दिन यु एम एनलाई त्यहाँ लगिए पनि आफ्नो धर्म मान, अभ्यास गर तर धर्म परिवर्तन गर्नमा (कन्भर्सन) नलाग भनेर उहाँले स्पष्ट भन्नुभएको थियो सुरुमै । स्कुल र अस्पतालमा बाहेक अन्यत्र च्यापल थिएन ।

हाम्रो स्कुलमा पनि च्यापल बनाइयो । कक्षा सुरु हुनुअघि क्रिश्चियन शिक्षकहरु प्राथना गर्ने गर्दथे । उनीहरुलाई खुशी पार्न अरु शिक्षकहरु पनि जान थाले । चाकडी चलन अलि बढी नै झांगिन थाल्यो । विद्यार्थी पनि मिसिन थाले । नजानेहरु बक्रदृष्टिमा पर्न थाले । उनीहरुलाई बागीका रुपमा हेरिन थाल्यो । हामीले त्यसलाई महशुस गर्न सक्थ्यौं ।

हामी सात कक्षाका ८/१० जना बागी जस्तो थियौं । पढाईमा राम्रै भए पनि मेहनत जति गरे पनि निउ खोजी खोजी नम्बर काटिन्थ्यो । त्यो देख्दा अब माथि जाने आफ्नो योग्यतामा ‘सिलिङ’ लागे जस्तो लाग्न थाल्यो ।

हाम्रो सिर्जनशीलतालाई कुण्ठित बनाउने खेल भए जस्तो लाग्न थाल्यो । किताबमा लेखेको मात्रबाट नम्बर आउने ? उकुसमुकुस लाग्थ्यो । बिद्रोह मनमा जाग्न थाल्यो ।

यस्तो माहोलमा कसरी बस्ने ? सात कक्षामा हुँदा नै काठमाडौं भाग्ने विचारमा लागें । दसैँ तिहार बिचमा ठूलदाइ घर आउनु भएको थियो । उहाँ काठमाडौंमा चर्चित विद्यार्थी नेता हुनुहुन्थ्यो ।

दाइ फर्कने बेला पारेर एयरपोर्ट (पालुङटार) पुगें, म यहाँ पढ्दिन, काठमाडौं लैजानुहोस् भनेँ । फकाई फुलाई घर फर्काउनुभयो दाइले । मेरो छटपटी कसैले बुझेन । मेरो व्यक्तिगत ‘ग्रोथ’ रोकिए, संभावना छेकिए ।

पाठ्यक्रमकै सीमा भित्र म थुनिएँ । काठमाडौं पुगेको भए एक दुई कक्षामाथि नै भर्ना हुने र एसएलसी त्यहीअनुसार १÷२ वर्ष पहिला नै पूरा गर्ने मेरो चाहना अघि बढ्न सकेन । पिताजी, दाइ कसैले मलाई बुझ्नु भएन । काठमाडौं, त्यो गोरस खान नपाउने ठाउँमा किन जाने ?

पाठ्यक्रमभित्र धेरै मेहनत गरेर मैले फाइदा देखिन । एकपटक पढेपछि मलाई पढ्न पर्दैनथ्यो । बाहिरका कुरा पनि धेरै बुझ्थें ।

एक्स्ट्राकरिकुलर एक्टिभिटिजमा लागें । वाद विवाद, भाषण, निबन्ध लेखनमा म धेरै अगाडि थिएँ । कक्षा ६ मा छँदा नै १० लाई जितें र त्यो सिलसिलाले पछिसम्म निरन्तरता पायो । जिल्लाव्यापी प्रतिस्पर्धामा पनि पहिलो भएँ ।

गाउँको पुस्तकालयमा अध्ययन गरी साहित्यमा धेरै अघि भएको थिएँ । छन्द, रस अलङ्कार धेरै बुझ्ने भएको थिए । मैंले त्यहाँ आर्जेका ज्ञान कक्षामा नचाहिने तर बाहिर धेरै उपयोगी खालका थिए ।

कक्षा ८ मा पुगेपछि हामी ८/१० जना विद्यार्थीबिच केही छलफल भयो । विद्यार्थीले भनेको कुरा सुनिन्थेन । हामीले स्टुडेन्ट्स युनियनका लागि आन्दोलन गर्ने सोच बनायौं । मेरा दाइ अखिल नेपाल राष्ट्रिय स्वतन्त्र विद्यार्थी युनियनको संस्थापक मध्ये नै हुनुहुन्थ्यो, काठमाडौंमा ।

राजनीतिको त्यो सरुवा रोग हामीलाई पनि लाग्यो । काठमाडौंलाई ‘कपी’ गर्नमा लाग्यौं हामी पनि ।

स्कुलको ‘ब्रेक’को समय पारेर कक्षा ६ देखि १० सम्मका विद्यार्थीको बैठक बोलायौं । पूरा स्कुलबाट जम्मा ३/४ जना गएनन । को गएनन् तिनका नाम अहिले नखोलौँ । राजनीतिमा लागे ती मध्ये केही पछि । नजिकैको जंगलमा मिटिङकै बिच हेडमास्टर छापा मार्न आइ पुग्नुभयो ।

हेडमास्टरलाई खबर गरिदिएछन् र हतार हतारमा लन्च खाएर त्यहाँ आइपुग्नु भएछ । भोलिपल्टै स्कुल संस्थापनले ६ देखि १० का सबै विद्यार्थीलाई भेला गरायो, कोर्ट मार्शलका लागि ।

मिटिङ किन ? केका लागि ? नेता को थिए ? एक एक गरी सबैलाई सोधियो । केरिँदा सबैको झण्डै पिसाबै चुहिने अवस्था थियो । अन्ततः हामी तीनजना तिर औंला तेर्सिए । म, (मालतिगैरा गाउँका) बाबुराम देवकोटा र अर्का नारायणबहादुर थापा ।

बाबुराम देवकोटा राम्रो भाषण गर्नु हुन्थ्यो र नेतृत्व शक्ति थियो उहाँमा । नारायणबहादुर थापाको घर अलि टाढा थियो । पछि नेपाली कांग्रेसको जिल्ला नेता हुनुभयो र दुर्घटनामा उहाँको मृत्यु भयो । टिचरहरुले पछि उहाँलाई स्कुल निकाला गरे, त्यो मिटिङको बहानामा ।

पण्डित गाँउमा उपेन्द्र देवकोटालाई निकाल्न संभव थिएन । किनकी उनी राजेश्वर देवकोटका नातेदार थिए र राजेश्वर देवकोटाको काँध चढेर यु एम एन गोरखा पुगेको थियो । अर्को पनि देवकोटा नै । बलीको बोको बनाइयो नारायण थापालाई ।

तर हाम्रो मिटिङ प्रभावहिन रहेन । सम्झौताका आधारमा स्टुडेन्ट्स युनियन बन्ने भयो । तर कस्तो युनियन भने त्यसको अध्यक्ष हेडमास्टरले मनोनित गरेका शिक्षक, जनरल सेक्रेटेरी कक्षा ६ देखि माथिका विद्यार्थीले मतदानद्वारा निर्वाचित गरेका विद्यार्थी हुने ।

हरेक कक्षाबाट एक एक जना प्रतिनिधि चुन्ने व्यवस्था पनि गरियो । पहिलोपटक, त्यत्रो मेहनत गरेकाले बाबुराम देवकोटालाई छान्यौँ । सहमति साथ । प्रतिस्पर्धा भएन । स्वभाविकरुपमा दोस्रोपटक पालो मेरो हुने भयो । म उठें महासचिवको उम्मेदवारमा ।

संस्थापनले दुईजनालाई मेरो विरुद्ध उभ्यायो । खुलेरै लाग्यो मेरा विरुद्ध । मलाई हराइयो । एक मतले हारें म । म भित्रको बिद्रोही बढी जागृत भयो । मेरो संस्थापनलाई हेर्ने दृष्टिमा अन्तर आयो ।

यता त्यसको फलस्वरुप मैंले पाउनु पर्ने नम्बर पनि खोस्नु पर्ने अवस्था आयो । प्रोत्साहन त्यति भएन मेरा लागि । यो बिद्रोह नै मेरो स्कुले राजनीति बन्यो ।

००

सरकारी स्कुलहरुमा विद्यार्थी युनियन खुल्ने प्रथम केही स्कुल भित्र नै पर्छ हाम्रो स्कुल । पछि कति वर्षसम्म चल्यो त्यो युनियन थाहा भएन । शिक्षक नै अध्यक्ष हुने चलन बन्द भयो होला ।

जे होस, पढ्ने विद्यार्थी जाने ठाउँ हैन, बिग्रने विद्यार्थीले मात्र राजनीति गर्छन् भन्ने मान्यतालाई एक किसिमले चुनौती दियौँ हामीले । पछि काठमाडौँमा अमृत साइन्स कलेजमा भर्ना भएपछि पनि म अनेरास्वयुतर्फ लागेँ । हाम्रा विरोधीहरु बुझेर नबुझेर नेपाल विद्यार्थी संघको सदस्यता लिने गर्थे ।

फर्केर हेर्दा धेरै कुरा गरिएको रहेछ । पाठ्यपुस्तक एकपटक पढेपछि पुग्ने, कहिलेकाँही पुस्तकालय जाने अनि अरु समय खेलेर बिताउँथे । ठूलाहरु पढ्नमा व्यस्त हुने हुनाले आफूभन्दा साना भाइबहिनीहरुलाई लिएर खेल्न जान्थे ।

गाउँमा भलिबल महंगो । थोत्रा टालाटुली बटुलेर गोलो बल बनाउथ्यौँ, अनि बाबियाको डोरीको नेट । शनिबार चाहिँ आफ्नो कक्षाको साथीहरु पनि मिसिन्थे । १२/१३ जना थियौँ हामी गाउँमा । म भने अरु दिन पनि भाइबहिनीलाई लिएर निस्कन्थेँ । म उनीहरुप्रति ‘फेयर’ नै थिए ।

उनीहरुलाई सजिलो या अग्लो ठाउँमा राख्थेँ । म अलि तल बस्थेँ । उनीहरु पट्टी ‘नेट’ होचो हुन्थ्यो, म पट्टी अग्लो । म हारी पनि दिन्थेँ । नत्र किन आउँथे र उनीहरु ? एवंम रीतले टालाको भकुण्डोबाट केटाकेटीको टोली खडा गरेँ ।

मलाई एउटा शनिबारको गज्जबको घटना याद छ । हामी त्यहि टालाको भकुण्डो खेल्दै थियौँ । अरु साथीहरु पनि थिए, पुस माघको महिना थियो । गल्ली माथिको ठूलो गरामा, उन्मुक्त वातावरणमा हामी खेल्दै थियौँ । भकुण्डो तल गल्लीमा खस्यो । हामी भकुण्डो लिन तल लाग्यौँ ।

हाम्रो स्कुलको एलकिन्स गुरुआमा शनिबार आफ्नो साथी हेलेनसँग छुट्टी मनाउन त्यहि गल्लीबाट आउँदै हुनुहुँदो रहेछ । साथीहरुको भागाभाग भयो । शिक्षकको अगाडि विद्यार्थीले पढेको मात्रै देखिनु पर्ने हाम्रो मान्यता, तर भकुण्डोको पिछा गर्दे म गुरुआमा नजिक पुगेँ ।

मलाई समातेर सोध्नुभो, ‘के गरेको ?’ टालाको भकुण्डोमा भलिबल अभ्यास गर्ने गरेको इति वृत्तान्त सुनाए । तपाईंलाई म साँच्चिकै भकुण्डो किनिदिन्छु, राम्रोसँग खेल्नुहोस् भन्नुभयो । पछि उहाँले व्यक्तिगत खर्चबाट २२ रुपैयाँको भकुण्डो र ३० रुपैयाँको नेट किनेर किनिदिनुभयो ।

हाम्रो बोरा गाउँ टिमलाई ‘मेरो तर्फबाट डोनेसन’ भनेर । हामी अत्यन्त खुशी भयौँ । अनि प्रोपर्ली गाउँमा प्राक्टिस गर्न थाल्यौँ । हामी धेरै राम्रो टीम बन्यौँ । कक्षा ८ मा छँदा मेन स्कुलको (मिडिल तह) लाई चुनौति दिने निधो गर्‍यौँ । यसबेलाको चलनमा खेल्न बोलाएपछि आउनुप¥थ्यो अर्को टिम । हामीले स्कूललाई चिठ्ठी लेख्यौँ । हेड मास्टर नै ‘गेम टिचर’ हुनुहुन्थ्यो ।

उहाँले हाम्रो च्यालेन्ज स्वीकार गर्नुभयो, तिथि मिति तोकियो । स्कुलकै मेन ग्राउण्डमा बोरा गाउँ टीम र स्कुल टीमबीच प्रतिस्पर्धा हुने भयो । स्कुलको पक्षमा सबैले ‘चियर’ गर्ने नै भए । हाम्रो पक्षमा ८/१० जनामात्रै थिए । म्याच सुरु भएपछि एलकिन्स गुरुआमाले हाम्रो पक्षमा ताली बजाउन थाल्नुभयो । मुख्य खेलाडी म थिएँ, हामीले म्याच जित्यौँ ।

स्कुलमा पनि म मेन टिममा पुगेको थिएँ, एउटा विशेष परिस्थितिको कारण ।

स्कुलमा दुई टिम थिए । जुनियरमा थिएँ म । एक दिन खेल्न नपाएपछि घरतिर हिडेँ । तर सिनियर टिमका दुई खेलाडी त्यो दिन गयल हुँदा खेल हुन नसकेको रहेछ । हेडमास्टर तथा खेल टिचर भर्गिज थोमस सिठ्ठी लिएर बस्नुभएको थियो ।

खेलाडी नपुगेकाले सोध्नुभयो, ‘तिमी खेल्छौ सिनियर टिमबाट ?’ शट हान्न अति सिपालु हुनुहुन्थ्यो सीताराम अधिकारी । अहिले उहाँ रत्नराज्य कलेजमा पढाउनुहुन्छ । उहाँलाई पास दिनेगरी मलाई राखियो ।

बुद्धि श्रेष्ठले बल रिसिभ गर्ने, मलाई दिने अनि ‘रेज’ गरेर सीतारामलाई दिने अनि उहाँले शट हान्ने । त्यहि दिन पछि मेरो प्रमोसन भयो सिनियर टिममा । त्यो कम्बिनेशन निकै जम्यो । झण्डै ९० प्रतिशत हीट रेट हुने गर्थ्यो । १० सम्म, भलिबलमा धेरै पल्ट जितियो । त्यो सँगै ब्याडमिन्टन पनि खेलियो । पछि मेडिकल कलेजमा पनि भलिबलमा धेरै नै इज्जत कमाए ।

राजनीति जहाँ पनि हुन्छ । लोकलहरुले डिब्रुगढ (आसाम) मा एमबिबिएस पढ्दा मलाई टिममा राख्ने तर तर खेल्न भने नदिने । मलाई स्पेअर खेलाडीका रुपमा राख्थे । मेडिकल कलेजको टिम विश्वविद्यालय फाइनलमा पुगेको थियो । त्यसका लागि क्याप्टेनले मलाई खेल्न अनुरोध गरे । आफ्नै मेडिकल कलेजमा गेम हुने भयो ।

क्याप्टेनलाई मेरो स्कील थाहा थियो । बिहानै मलाई बोलाउन आए र खेल्नुपर्छ भनेर गए । स्पेअरमा राख्ने गरेकोले मलाई विश्वास भई हालेन । त्यसैले म्याच सुरु हुनु आधा घण्टा अघि सम्म कोठामा बसीरहेँ । क्याप्टेन फेरी लिन आए आफै । कलेजका प्रिन्सिपल, भाइस प्रिन्सिपल सबै बाहिर । मलाई लिएर गए, खेलाए ।

पहिला मलाई सबभन्दा कमजोर पोजिसनमा राखेँ । ‘रोटेशन’ हुँदै म ‘सर्भिस’ मा पुग्दा हाम्रो ३ र अर्को पक्षको १३ थियो स्कोर । सर्भिसबाटै जितेँ, म ‘हिरो’ भए । अनि प्रिन्सिपल आएर हात मिलाए । गोरखाको अभ्यासको प्रतिफल थियो त्यो । मैले स्पोर्टसबाट दुई कुरा सिकेको छुँ ।

शारीरिक तन्दुरुस्ती त धेरैले बुझेकै कुरा हो ।

धेरैले नबुझेको कुरा के हो भने, स्पोर्टसले नियम या ‘रुल अफ ल’ को परिधिमा रहन सिकाउँछ ।

‘स्पोर्टस म्यान सिप’ या स्पोर्टस स्पिरिटले मेरो जीवनका धेरै पक्षलाई प्रेरित गरेको छ । मलाई सिकाएको छ । कसै कसैलाई आफूले जसरी पनि जित्नुपर्छ भन्ने लाग्छ ।

मैले फेयर स्पोर्टस खेलेकोले फेयरनेश र नियमबाट निर्देशित हुने गरेको छु, चाहे मेरो चिकित्सा पेशामा होस् या राजनीतिमा । मैले त्यो स्पोर्टसबाटै सिकेको हुँ । सधैँ जित्नुपर्छ र जिती हाल्नु पर्छ, गलत मानसिकता बोकिन ।

देश संचार बाट

प्रतिक्रिया दिनुहोस
रविलाई पोखरा पुर्‍याइयो, निकिता पनि एउटै जहाजमा

     राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीका सभापति रवि लामिछानेलाई पर्साबाट काठमाडौं ल्याएर फेरि पोखरातर्फ

रवि लामिछानेलाई कास्की फर्काइदै

  राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी (रास्वपा) सभापति रवि लामिछानेलाई वीरगन्जबाट आज कास्की नै फर्काउने

कांग्रेस र एमाले रवि लामिछानेसँग किन तर्सिएको : प्रचण्ड

  नेकपा माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले सबैभन्दा सहकारी ठगहरु अहिले सत्ताको

दुर्घटनामा फुटबल खेलाडी कपिलवस्तुको निशान न्यौपानेको निधन

  कपिलवस्तुको बाणगंगा ६ का न्यौपानेको सोमबार राती स्कुटर दुर्घटनामा मृत्यु भएको हो।