बिपीका जेठा छोरा प्रकाश भन्छन्, जब बिपी र राजा महेन्द्र सँगै भारत भ्रमणमा निस्के, प्रधानमन्त्री भएकै वेला भारतीय प्रधानमन्त्री जवाहरलाल नेहरूले नेपालको भ्रमण गरे

प्रकाश कोइराला ००७ सालको क्रान्तिका कमान्डर बिपी कोइरालाका जेठा छोरा हुन् । प्रजातन्त्रको पर्याय मानिने कोइराला परिवारमा जन्मिएका उनी राजा ज्ञानेन्द्रको मन्त्रिमण्डलमा गए ।

०६१ माघ १९ को कदमपछि बनेको ज्ञानेन्द्र सरकारमा उनी विज्ञान तथा प्रविधिमन्त्री भए । राजाको कदम सही थियो भन्ने कुरामा अझै पनि अडिग रहेका उनी आफूलाई खाँटी कांग्रेस मान्छन् ।

राजसंस्थाको वकालत गर्ने उनी बिपीको पदचाप आफूले पछ्याइरहेको दाबी गर्छन् । उनै प्रकाश पिता बिपीलाई यसरी सम्झन्छन्ः

बुबासँगै विराटगर-पटना ओहोर-दोहोर
मेरो बाल्यकाल सामान्य तरिकाले नै बित्यो । ००७ सालको क्रान्तिताका म त्यस्तै चार–पाँच वर्षको थिएँ । त्यस वेलादेखि नै विराटनगरस्थित हाम्रो निवासमा राजनीतिक वातावरण थियो ।

कारण, हाम्रो सबै परिवारै राजनीतिमा लागेको थियो । बुबा ९बिपी० क्रान्तिमा लागेका कारण ००७ सालअघि हाम्रो परिवार कहिले विराटनगर त कहिले पटना ओहोर–दोहोर गरिरहन्थ्यो ।

यसले गर्दा मेरो शिक्षामा पनि असर प(यो । निर्वासित भएका कारण मैले कक्षा १ देखि ३ सम्म पटनामा पढेँ, त्यसपछि भने विराटनगरमै ।

बुबाको न्यास्रो लागेन
क्रान्ति सफल भएपछि भने विराटगरकै स्कुल आदर्श विद्यालयमा पढ्न थालेँ । त्यो हाम्रै हजुरबुबा (कृष्णप्रसाद)ले स्थापना गर्नुभएकाले स्कुल भएकाले हामीलाई सबैले माया गर्थे ।

शिक्षकहरूले पनि माया र सद्भाव देखाउँथे । क्रान्ति सफल भएपछि बुबा गृहमन्त्री हुनुभयो । काठमाडौं बस्ने भए पनि विराटनगर आइजाइ गर्नुहुन्थ्यो । हामी भने विराटनगर नै बस्थ्यौँ ।

त्यस वेला पनि बुबासँग मेरो खासै भेट हुँदैनथ्यो । तैपनि, मलाई खासै न्यास्रो लाग्दैनथ्यो । कारण, हाम्रो (कोइराला) संयुक्त परिवार थियो । घरमा धेरै सदस्य हुन्थे । माया पाउन आफ्नै बुबा–आमा नै चाहिने अवस्था थिएन ।

प्रधानमन्त्रीको छोरो हुँ भन्ने फिल नै भएन
बुबा जब खुला राजनीतिमा सक्रिय हुनुभयो, त्यस वेला उहाँलाई भेट्न गणेशमानजी, किशुनजी, सुवर्णशमशेरलगायत कांग्रेसका नेता आइरहन्थे । बुबा प्रायः काठमाडौं नै बस्ने भएकाले मेरो वर्षका तीन–चारपटक मात्र उहाँसँग भेट हुन्थ्यो । बुबा ०१६ सालमा देशको पहिलो निर्वाचित प्रधानमन्त्री बन्नुभयो ।

म त्यस वेला त्यस्तै १३–१४ वर्षको थिएँ होला । विराटनगरकै आदर्श स्कुलमा पढ्थेँ । मेरो जीवन उसरी नै चल्यो । प्रधानमन्त्रीको छोरो हुँ भन्ने फिल नै भएन ।

जेलमा रहँदा पनि मेरो पढाइमा चासो थियो
०१७ सालको काण्डपछि बुबा सुन्दरीजल जेल बस्नुभयो । त्यतिवेला, उहाँले आमालाई चिठी लेख्नुहुन्थ्यो । ‘प्रकाश के गर्दै छ रु’ भनेर सोध्नुहुन्थ्यो । बिदा पारेर म पनि आमासँग उहाँलाई भेट्न जेल जान्थेँ । त्यस वेला पनि उहाँले, ‘पढाइ कस्तो चलिरहेको छ ?’, ‘कुन विषयमा रुचि छ रु आदि सोध्नुहुन्थ्यो ।

बुबाको हातबाट दसैँको टीका लगाइएन
मैले बुबासँग धेरै समय बिताउन पाइनँ । बुबाले नयाँ लुगा किनेर ल्याइदिएकोसमेत थाहा छैन । दसैँमा टीका लगाइदिएको पनि सम्झना छैन । यसबीच पनि संयुक्त परिवार भएकाले कहिल्यै नमिठो लागेन ।

उहाँले मलाई पिट्ने त कुनै चान्स नै थिएन । बरु, पढिनस् भनेर कहिलेकाहीँ भने गाली गर्नुहुन्थ्यो । एकै शब्दमा भन्दा बुबा ‘सेन्सेटिभ’ मान्छे हो । मप्रति इंगित गर्दै उहाँले एकपटक, ‘हुर्किने वेलामा मेरो उपस्थिति भएन । मेरो उपस्थिति भएको भए यो अर्कै मान्छे हुने थियो’ भन्नुभएको सुनेको छु ।

जेलले साहित्य लेख्न जुरायो
बुबा असाध्यै नैतिकवान् व्यक्ति हुनुहुन्थ्यो । जे काममा लागे पनि हाइयर कजका निम्ति लाग्नुपर्छ र देशलाई एउटा दिशा दिनुपर्छ भन्ने उहाँको मान्यता थियो ।

राजनीतिमा उहाँले जहिल्यै नैतिकतालाई प्राथमिकता दिनुभयो । जे गर्नुभयो किताबमा पनि त्यही नै लेख्नुभयो । ढाँट्ने छल्ने गर्नुभएन । बरु, उहाँ अलि संवेदनशील हुनुहुन्थ्यो । साहित्यकारहरू प्रायः संवेदनशील नै हुन्छन् । साहित्यमा उहाँको भित्रैदेखि नै रुचि थियो । संसारका सबै साहित्यकारबारे उहाँले अध्ययन गर्नुभएको थियो ।

तिनका कृति पनि पढ्नुभएको थियो । लेख्नका लागि जेल परेका वेला समय जु(यो । अग्लो हुनुहुन्थ्यो । चिटिक्क परेर हिँड्नुहुन्थ्यो ।

मैले बुबासँग धेरै समय बिताउन पाइनँ । बुबाले नयाँ लुगा किनेर ल्याइदिएकोसमेत थाहा छैन । दसैँमा टीका लगाइदिएको पनि सम्झना छैन । यसबीच पनि संयुक्त परिवार भएकाले कहिल्यै नमिठो लागेन । उहाँले मलाई पिट्ने त कुनै चान्स नै थिएन । बरु, पढिनस् भनेर कहिलेकाहीँ भने गाली गर्नुहुन्थ्यो । एकै शब्दमा भन्दा बुबा ‘सेन्सेटिभ’ मान्छे हो ।

बिपी र महेन्द्र सँगसँगै फिल्डमा
बुबा प्रधानमन्त्री हुँदा मैले पनि उहाँसँगै भारतको राजकीय भ्रमण गरेको थिएँ । भारतीय नेता जयप्रकाश नारायणसँगको भेटमा पनि म सँगै थिएँ । प्रधानमन्त्री भएकै वेला भारतीय प्रधानमन्त्री जवाहरलाल नेहरूको भ्रमण हुने भयो । त्यो भ्रमण सफल पार्न बुबा र राजा महेन्द्र सँगै लाग्नुभयो ।

एकाबिहानै राजा महेन्द्र त्रिपुरेश्वरस्थित क्वार्टरमा आउनुभएको थियो । त्यसपछि उहाँहरू विष्णुमतिको पुलले नेहरूको गाडीलाई थाम्छ थाम्दैन भनेर स्थलगत अवलोकन गर्न जानुभएको थियो । बुबा र महेन्द्रको सम्बन्ध व्यक्तिगत रूपमा असाध्यै राम्रो थियो । त्यस वेलाको क्षण अविस्मरणीय लाग्छ । यस्ता अरू पनि केही रमाइला क्षण बुबासँग बिताउने मौका पाएँ ।

कांग्रेसमा खिचातानी
०१५ सालको आमनिर्वाचनमा कांग्रेसले दुईतिहाइ बहुमत ल्यायो । कांगे्रसमा देखिएको आन्तरिक कलहका कारण दुई–तीन महिना त सरकार बन्न नै लाग्यो । यस्तो भएपछि राजा महेन्द्रलाई प्रजातान्त्रिक प्रणालीले तत्काललाई मुलुकलाई निकास दिन सक्दैन भन्ने लागिसकेको थियो । यसैकारण राजाले कदम चालेको हुनुपर्छ ।

कम्युनिस्टलाई ‘नेस्नलिस्ट’ मान्नुहुन्थेन
बुबाले जहिल्यै पनि ‘आफ्नो खुट्टामा उभिएर राजनीति गर्नू’ भन्नुहुन्थ्यो । यसको अर्थ विदेशीको इसारामा नचल्नु भन्नुभएको हो । यो आदर्शबाट म अहिले पनि अविचलित छु ।

किनकि, नेपालमा गणतन्त्र नै विदेशी (मुख्यतः भारत)को चाहनाले आएको हो । हाम्रो देशका कम्युनिस्ट आफ्नै खुट्टामा उभिएका छैनन् । उनीहरू कि भारतसँग नजिक छन् कि चीनसँग । यसैकारणले बुबाले कम्युनिस्टको भर नलागेकाले उनीहरूसँग सहकार्य गर्न नचाहनुभएको हो ।

कम्युनिस्टहरू नेसनलिस्ट हुँदैनन् भन्ने उहाँको मान्यता थियो । यदि, ०४६ सालसम्म बुबा बाँच्नुभएको भए बहुदलीय व्यवस्था त आउँथ्यो होला तर अर्कै किसिमको । कांग्रेसकै प्रयासको । कम्युनिस्टको योगदानरहितको ।

उहाँ पहिलो र अन्तिम राष्ट्रवादी नेता
बुबाको राजनीतिलाई दुई भागमा बाँड्न सकिन्छ । एउटा ०३३ साल ९मेलमिलाप नीति० अघिको र पछिको । नेपालको ‘एक्जिस्टेन्ट थ्रेट’ थाहा पाएपछि उहाँ मेलमिलापको नीति लिएर नेपाल फर्किनुभयो । भारत र चीनजस्ता भूगोल र अर्थतन्त्र दुवै हिसाबले ठूला देशले नेपालको अस्तित्व सिक्किम जसरी मेट्न सक्छन् या पाकिस्तानलाई जसरी टुक्र्याइदिन सक्छन् भन्ने उहाँले बुझ्नुभयो ।

त्यसपछि उहाँले जहिल्यै आफ्नो पहिलो प्राथमिकता राष्ट्रियता राख्नुभयो । यो कुरा मैले राम्ररी बुझेको हुनाले नै उहाँको बाटोमा हिँडिरहेको छु । देश बचाउन राजसंस्थासँग मिलेर जानुपर्छ भन्ने उहाँको मान्यता थियो ।

म उहाँलाई पहिलो र अन्तिम एक मात्र राष्ट्रवादी नेता मान्छु । मैले उहाँको त्यही राष्ट्रवादीधार नै पछ्याइरहेको छु । पछिल्लो समयमा नेपालमा गणतन्त्र आउनुमा म कांग्रेसलाई, एमालेलाई केही श्रेय दिन्न ।

प्रचण्डलाई पनि कमै श्रेय दिन्छु । यसको श्रेय त भारतलाई जान्छ । यसको पुष्टि भारतका पूर्वराजदूत श्यामशरणले गरिसकेका छन् ।

जेलबाट छुटेपछि वनारसमा भेट
मैले एसएलसी विराटनगरबाटै पास गरेँ । प्रि–युनिभर्सिटी ९आइएसरह० पढ्न वनारस गए“ । एकवर्षे कोर्स सकेँ । त्यसपछि ग्राजुएसन (बिएसरह) गर्न थालेँ । म दोस्रो वर्ष पढ्दै थिएँ ।

सोही वेला बुबा जेलबाट छुट्नुभयो । त्यो सन् १९६८ को कुरा हो । छुटेको एक–दुई महिनापछि एकपटक वनारस आउनुभयो । त्यहाँ हाम्रो भेट भयो । आठ वर्ष जेल बसेका कारण उहाँ दुब्लो हुनुभएको थियो । क्यान्सरले पनि च्यापेको थियो । मलाई साह्रै चिन्ता लाग्यो ।

हुन त बुबालाई घाँटीको क्यान्सर भएको म जन्मिएको साल ९सन् १९४६० देखि नै हो । भारतमै रहँदा डाटा इन्टिच्युट अफ क्यान्सरमा चेक गर्दा देखिएको थियो ।

त्यहाँका चिकित्सक डा। प्रेम मास्टरले यसको पुष्टि गरेका थिए । उपचार पनि भयो । तर, क्यान्सर भएपछि मान्छे करिब १२ वर्ष बाँच्छ रे । तर, उहाँ त ४५–४६ वर्ष बाँच्नुभयो । यस कुरामा उहाँ पनि अचम्मित हुनुहुन्थ्यो ।आजको नयाँ पत्रिकामा खवर छ ।