गुप्तचरको रणमैदान बन्दै नेपाल : चिनियाँ गुप्तचर अघिअघि ‘रअ’ पछिपछि

पछिल्लो केही वर्षको तुलनामा नेपालमा चिनियाँ गतिबिधि बढ्दै गएको एक अध्ययनले देखाएको छ । केही बर्षदेखि बिशेषगरी २००८ को बेइजिङ ओलम्पिकको बेलामा नेपामा रहेका तिब्बती शरणार्थीहरूले आन्दोलन गर्नुका साथै सन् २००८ को मई १४ मा तिब्बतको राजधानी ल्हासामा दंगा भड्किदा सयौंको ज्यान गएको थियो । सो दंगामा नेपालबाट तिब्बती शरणार्थीको समेत घुसपैठ भएको देखिएको थियो ।

त्यसपछि चीनले नयाँ रणनीतिका साथ नेपालमा हुने चीन बिरोधी गतिबिधि र नेपाल रहेर चीन सम्बन्धी सूचना संकलन गर्ने बिभिन्न देशका जासुसी संयन्त्र बिशेष गरी भारतीय जासुसी सस्था ‘रअ’ र अमेरिकी जासुसी सस्था सिआईएको गतिबिधिको सूचना सकलन गर्नाका लागि चीन सरकार सबैभन्दा शाक्तिशाली जासुसी सयन्त्र गुप्तचरी निकाय  एमएसएसका अधिकारीहरूलाई नेपाल र नेपाली सिमानाहरूमा ब्यापक मात्रमा परिचालन गरेको स्रोतको दावी छ ।

भारतसंग पछिल्लो पटक भएको डोकलाम विवादपछि त नेपालमा चीनको गतिबिधि झनै बढ्दै गएको देखिएको छ । चीनको गुप्तचर निकाय मिनिस्ट्री अफ स्टेट सेफ्टी (एमएसएस) को स्थापना सन् १९८३ मा भएको हो । यसको काम काउन्टर इन्टेलिजेन्स अपरेशन र विदेशी गुप्तचर निकायको गप्तचरी गर्नु पनि हो ।

नेपालमा बिभिन्न किसिमका छद्मभेषमा काठमाडांैको ठमेल, दरबारमार्ग, बौद्धलगायतका क्षेत्रमा हाल सयौंको संख्यामा चिनियाँ जासुसहरू काम गरिरहेको स्रँेतको दावी छ भने तिनका सयांै नेपाली एजेन्टहरूले समेत काम गरिरहेको र नेपालस्थित भारतीय जासुस संस्था ‘रअ’ का एजेन्टहरू चाहिं चिनिया गुप्तचरको पछिपछि कुद्दै हैरान भएका छन् ।

बिदेशी जासुसहरूको क्रिडास्थल नेपालमा भारत, चीन र अमेरिकालगायतका गुप्तचर निकायका हजारौं एजेन्टहरूले गुप्तचरी गरिरहेको जगजाहेर बिषय हो । नेपालमा विदेशीमाथि निगरानी गर्ने निकाय प्रभावकारी नहुँदा बिदेशी जासुसी गतिबिधि बढेको सुरक्षाविद्हरू टिप्पणी गर्दछन् ।

बिदेशी गुप्तचर अधिकारीहरू र तिनका एजेन्टहरू नेपालमा बसेर दक्षिण एसियाकै सूचना संकलन गरिरहेका हुन्छन् । त्यस्ता निकायको नेपालमा कडाई नहुँदा बिदेशी गुप्तचरहरूले नेपाललाई गुप्तचरीको उर्भरभूमि देखेका छन् ।

दक्षिण दक्षिण एसिया हेर्नेगरी नेपालमा सबैभन्दा ठूलो राजदूताबास बनाएको अमेरिकाले नेपालस्थित राजदूताबासबाट दक्षिण एसियाकै सूचना संकलनदेखि सूचना विश्लेषणको काम गर्ने गरेको दावी गरिन्छ । भारत र अमेरिकी गुप्तचर अधिकारीहरूले नेपालमा खुलमखुला गतिबिधि गर्दै आएका छन् ।

नेपालको राजनीतिक गतिबिधिमा समेत चासो दिने गरेका छन् । सरकार बनाउने गिराउने र पार्टीहरू फुटाउने र जुटाउने खेलमा समेत संलग्न भएको कयौं पटक खुलासा भैसकेको छ ।

विश्वका टपटेन गुप्तचर निकायहरू
संसारका हरेक देशमा नागरिक, विभिन्न दस्तावेज र गुप्तचरी कुराहरूको सुरक्षाको जिम्मेवारी एक छुट्टै निकायले गोप्य तरिकाले गरिरहेको हुन्छ । यस्ता एजेन्सीका काम गर्नेहरूको तरिका आम नागरिकहरूले सजिलै थाहा पाउँदैनन् । यसको परिचालन, गोपनीयता, हस्तक्षेप, उपलब्धिलगायतलाई आधार मानेर यिनीहरूको शक्ति मापन गर्न सकिन्छ । यहाँ यस्तै ९ शक्तिशाली गुप्तचर निकायहरूको चर्चा यसरी गर्ने गरिन्छ ।

१.‘रअ’ रिसर्च एण्ड एनालाईसिस विंग (RAW) को स्थापना सन् १९६८ मा भएको हो । यसको मुख्यालय भारतको नयाँदिल्लीमा रहेको छ । ‘रअ’ विदेश मामिला, अपराध, आतंककारी गतिविधिका बारेमा जानकारी राख्छ । भारतमा इन्टेलिजेन्स ब्युरो (आइबी) ले देशको सुरक्षाको क्षेत्रमा काम गर्छ । यी दुवै एजेन्सी मिलेर कहिलेकाही आतंकवादी गतिविधिलाई विफल बनाइदिन्छन् । कहिलेकाही नेपालमा पनि ‘रअ’ को खुलेआम हस्तक्षेप रहेको कुरा चर्चामा आउने गर्छ ।

२.आइएसआईः इन्टर सर्भिस इन्टेलिजेन्स (आइएसआई) पाकिस्तानको गुप्तचर निकाय हो । यसको स्थापना सन् १९४८ मा भभएको हो । अमेरिकी क्राइम रिपोर्टअनुसार आइएसआई संसारकै शक्तिशाली गुप्तचर निकाय पनि हो । पछिल्लो समयमा आइएसआईमाथि आतंककारी गतिविधिलाई सहयोग गरिरहेको आरोप लाग्ने गरेको छ । यसको मुख्यालय इस्लामावादमा रहेको छ ।

३.सीआईएः सेन्ट्रल इन्टेलिजेन्स एजेन्सी (सीआइए) अमेरिकाको बहुचर्चित गुप्तचर निकाय हो । यसको स्थापना सन् १९४७ मा तत्कालीन राष्ट्रपति हेरी ए ट्रुमेनले गरेका हुन् । यसको मुख्यालय वासिंटनसऋै भर्जिनियामा रहेको छ । सीआईए चार भागमा बाँडिएको छ । सन् २०१३ मा वासिङ्टन पोष्टले छापेको एक समाचारमा सीआइएलाई संसारकै सबैभन्दा धनी गुप्तचर निकायको रुपमा उल्लेख गरिएको थियो । साईबर अपराध, आतंकवाद नियन्त्रणसहित देशको सुरक्षाको क्षेत्रमा सीआईए क्रियाशील रहेको छ ।

 

४.एमआई सिक्सः मिलिट्री इन्टेलिजेन्स सेक्सन–६ (एमआई–६) बेलायतको गुप्तचर निकाय हो । संसारकै सबैभन्दा पुरानो गुप्तचर निकायको रुपमा रहेको एमआई–६ को स्थापना सन् १९०९ मा भएको हो । ज्वाइन्ट इन्टेलिजेन्स, डिफेन्स, सरकारका साथै सूचनाका क्षेत्रमा यसले काम गर्छ ।

५. एमएसएसः चीनको गुप्तचर निकाय एजेन्सी मिनिस्ट्री अफ स्टेट सेफ्टी (एमएसएस) को स्थापना १९८३ मा भएको हो । यसको काम काउन्टर इन्टेलिजेन्स अपरेशन र विदेशी गुप्तचर निकायको गप्तचरी गर्नु पनि हो ।

६.बी एण्ड डी : जर्मनीको गुप्तचर निकाय द्यगलमभकलबअजचष्अजतभलमष्भलकत को स्थापना सन् १९५६ मा भएको हो । यसलाई संसारकै सबैभन्दा राम्रो र प्रविधियुक्त एजेन्सी मानिन्छ । यसको मुख्यालय म्युनिखर पुलाचमा रहेको छ ।

७.ए एस आई एसः अस्ट्रेलियन सेक्रेट इन्टेलिजेन्स सर्भिस (एएसआइएस) अस्ट्रेलियाको गुप्तचर निकाय हो । यसको स्थापना १३ मे १९५२ मा भएको हो । यसको मुख्यालय क्यानबरामा रहेको छ । एएसआईएसको तुलना अमेरिकाको सीआइए र बेलायतको एमआई–६ सँग गरिन्छ ।

 

८.एफ एस बीः फेडरल सेक्युरिटी सर्भिस (एफएसबी) रुसको गुप्तचर निकाय हो । यसको स्थापना १२ अप्रिल १९९५ मा भएको हो । यसको मुख्यालय मस्कोमा रहेको छ । गुप्तचरीसँगै यसले सीमासँग जोडिएका विषयमा समेत गहिरो नजर राख्ने गर्छ ।

९.एम ओ एस एस एडीः इजरायलको गुप्तचर निकाय एमओएसएसएडी संसारकै राम्रो गुप्तचर निकायको रुपमा मानिन्छ । यसको स्थापना सन् १९४९ मा भएको हो । यसले आतंककारी गतिविधि नियन्त्रणका साथै गोप्य अपरेशन चलाउने गर्छ ।(  साँघु साप्ताहिकबाट)