सैन्य शक्तिको तुलना, पाकिस्तानभन्दा भारत तीन गुणा बलियो

हाम्रो इकोनोमि

 

 

भारत र पाकिस्तानबीच फेरि एक पटक तनाव चुलिएको छ । यसपालि यी दुई देश ‘पूर्ण युद्ध’ कै संघारमा पुगेको विश्लेषण अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चारमाध्यमले गरेका छन् । भारतले आज पाकिस्तानी भूभागमा मिसाइल आक्रमण गर्दै अनौपचारिकरुपमा युद्धको संखघोष गरेको हो । पाकिस्तानी प्रधानमन्त्रीले भारतले ‘युद्ध कार्य’ गरेको भन्दै कडा जवाफ दिने बताएका छन् । पाकिस्तानी सेनाले पाँच वटा भारतीय लडाकु विमान जमिनमा खसाएको अपुष्ट दाबी पनि गरेको छ ।

युद्धको खतरा बढिरहँदा यी दुई देशको सैन्य शक्तिको पनि तुलना गर्न थालिएको छ । स्मरणीय रहोस् कि दुवै देश आणविक शक्ति सम्पन्न हुन्, जसले गर्दा यदि युद्ध भइहालेमा त्यसले निकै डरलाग्दो अवस्था निम्त्याउन सक्छ । दुई देशको समग्र सैन्य शक्तिको तुलना गर्दा भने भारत बलियो देखिन्छ । भारतले पाकिस्तानमाथि हेपाहा व्यवहार गर्दै आएको पनि यही सामरिक शक्तिले गर्दा हो ।

यहाँ दुई देशको सामरिक अवस्थाबारे तुलनात्मक विवेचना गरिएको छ । भारत र पाकिस्तानको सैन्य शक्तिको तुलना गर्नु भनेको संख्या, प्रविधि, रणनीति, र सामरिक अवस्थितिको आधारमा विश्लेषण गर्नु हो। ग्लोबल फायर पावर इन्डेक्स २०२५ का अनुसार भारत विश्वको चौथो शक्तिशाली सैन्य शक्ति हो भने पाकिस्तान १२औँ स्थानमा छ । तल दुवै देशको सैन्य शक्ति, सामरिक अवस्था र तुलनात्मक विश्लेषण प्रस्तुत गरिएको छ।

सैन्य शक्तिको तुलना

भारत:

१. थल सेना

सक्रिय सैनिक: १४.५५ लाख

रिजर्भ फोर्स: ११.५५ लाख

प्यारामिलिट्री: २५.२७ लाख

ट्यांक: ४,६१४ (टी-९० भीष्म, अर्जुन, टी-७२)

बख्तरबंद गाडी: १,५१,२४८

आर्टिलरी: बोफोर्स FH-77, K9 वज्र, M777 होवित्जर, पिनाका रकेट सिस्टम

मिसाइल: अग्नि-५ (५,०००+ किमी), ब्रह्मोस (४५०-६०० किमी), पृथ्वी

प्रविधि: ड्रोन (हेरॉन टीपी), आधुनिक हतियार (सिग-७१६ राइफल)

डिफेन्स बजेट: ७७.४ बिलियन डलर (६,८१,२१० करोड रुपये)

पाकिस्तान:

सक्रिय सैनिक: ६.५४ लाख

रिजर्भ फोर्स: ५.५ लाख

प्यारामिलिट्री: ५ लाख

ट्यांक: ३,७४२ (अल-खालिद, टी-८०यूडी, अल-जर्रार)

बख्तरबंद गाडी: ~५०,०००

आर्टिलरी: M109A5, SH-15 होवित्जर, A-100E रकेट सिस्टम

मिसाइल: शाहीन-३ (२,७५० किमी), गौरी, बाबर, नस्र (सामरिक परमाणु)

डिफेन्स बजेट: ७.६ बिलियन डलर

विश्लेषण: भारतको थल सेना आकार र प्रविधिमा पाकिस्तानभन्दा निकै अगाडि छ। भारतसँग तीन गुना बढी बख्तरबंद गाडी र आधुनिक मिसाइल प्रणाली छन्। पाकिस्तानको ट्यांक र आर्टिलरी प्रभावी छन्, तर ड्रोन र लामो दूरीका मिसाइलमा भारतसँग स्पष्ट श्रेष्ठता छ। भारतको रक्षा बजेट पाकिस्तानको भन्दा लगभग १० गुणा ठूलो छ।

२. वायु सेना

भारत:

विमान: २,२९६ (विश्वमा चौथो स्थान)

लडाकु विमान: ६०६ (राफेल, सुखोई-३० MKI, तेजस MK-1)

हेलिकप्टर: ८९९ (८० युद्धक, जस्तै अपाचे AH-64E, चिनूक)

स्क्वाड्रन: ३१

पाकिस्तान:

विमान: १,४३४

लडाकु विमान: ३२८ (F-16, JF-17 थन्डर, J-10)

हेलिकप्टर: ५७ युद्धक

वायु रक्षा: चिनियाँ HQ-9, अमेरिकी AIM-120 मिसाइल

विश्लेषण: भारतको वायु सेना संख्या र प्रविधिमा पाकिस्तानभन्दा अगाडि छ। राफेल र सुखोई-३० जस्ता चौथो र पाँचौं पुस्ताका विमानले भारतलाई हवाई युद्धमा बलियो बनाउँछ। पाकिस्तानको JF-17 र F-16 प्रभावी छन्, तर तिनको संख्या र प्रविधि भारतको तुलनामा कमजोर छ। भारतको हेलिकप्टर बेडा पनि बलियो छ।

३. नौसेना

भारत:

कर्मचारी: १.४२ लाख

पोत: २९३ (२ विमानवाहक, १३ डिस्ट्रोयर, १४ फ्रिगेट, १८ पनडुब्बी, १८ कार्भेट)

प्रमुख हतियार: INS विक्रान्त, INS विशाखापट्टनम, ब्रह्मोस मिसाइल

रणनीतिक उपस्थिति: हिन्द महासागरमा बलियो पकड

पाकिस्तान:

कर्मचारी: १.२४ लाख

पोत: ~१०० (४ फ्रिगेट, ८ पनडुब्बी, १० मिसाइल बोट)

प्रमुख हतियार: टाइप-०५४ फ्रिगेट (चीनबाट), बाबर क्रूज मिसाइल

रणनीतिक उपस्थिति: अरब सागरमा सीमित

विश्लेषण: भारतीय नौसेनाको आकार, प्रविधि र रणनीतिक उपस्थिति पाकिस्तानको भन्दा धेरै बलियो छ। भारतका विमानवाहक र आधुनिक पनडुब्बीले हिन्द महासागरमा प्रभुत्व जमाउँछ। पाकिस्तानको नौसेना सानो छ र मुख्यतः क्षेत्रीय रक्षामा केन्द्रित छ।

४. परमाणु हतियार

भारत:

संख्या: ~१७२ वटा

नीति: “No First Use” (पहिलो प्रयोग नगर्ने)

ट्रायड: जमीन, हावा र समुद्रबाट प्रहार क्षमता (अग्नि-५, INS अरिहन्त)

पाकिस्तान:

संख्या: ~१७० वटा

नीति: “Full Spectrum Deterrence” (पहिलो प्रयोगको सम्भावना)

ट्रायड: जमीन र हावामा बलियो, समुद्रमा कमजोर (नस्र, शाहीन-३)

विश्लेषण: दुवै देश परमाणु हतियारले सम्पन्न छन्, तर भारतको पूर्ण ट्रायड र लामो दूरीका मिसाइलले रणनीतिक लाभ दिन्छ। पाकिस्तानको सामरिक परमाणु हतियार (जस्तै नस्र) सीमित युद्धमा प्रयोगको उद्देश्यले बनाइएको छ, तर यसको नीति आक्रामक मानिन्छ।

सामरिक विश्लेषण

भारतको बलियो पक्ष:

संख्या र बजेट: भारतको ठूलो सैन्य बल र रक्षा बजेटले आधुनिक हतियार र प्रविधिमा लगानी गर्न सक्षम बनाउँछ।

प्रविधि: राफेल, ब्रह्मोस, अग्नि-५, K9 वज्र जस्ता हतियारले भारतलाई प्राविधिक श्रेष्ठता दिन्छ।

रणनीतिक अवस्थिति: हिन्द महासागरमा बलियो उपस्थिति र विश्व शक्ति (अमेरिका, रुस, फ्रान्स) सँगको साझेदारीले भारतलाई फाइदा छ।

आत्मनिर्भरता: भारतले स्वदेशी हतियार (तेजस, अर्जुन, INS विक्रान्त) मा जोड दिइरहेको छ।

युद्ध अनुभव: कारगिल युद्ध, सर्जिकल स्ट्राइक र बालाकोट एयरस्ट्राइकले भारतको रणनीतिक क्षमता देखाउँछ।

पाकिस्तानको बलियो पक्ष:

रणनीतिक गहिराइ: पाकिस्तानको भौगोलिक अवस्थितिले भारतविरुद्ध रक्षात्मक रणनीतिमा फाइदा दिन्छ।

परमाणु नीति: आक्रामक परमाणु नीति र सामरिक हतियारले युद्धलाई जटिल बनाउँछ।

चीनको समर्थन: चीनबाट आधुनिक हतियार (SH-15, J-10, टाइप-०५४ फ्रिगेट) र आर्थिक सहयोगले पाकिस्तानको क्षमता बढ्छ।

आतंकवाद र छापामार युद्ध: सीमापार आतंकवाद र नियन्त्रण रेखामा झडपमा पाकिस्तान सक्रिय छ।

कमजोरीहरू:

भारत: ठूलो सेनाको व्यवस्थापन, सीमामा चीनसँगको तनाव, र आन्तरिक सुरक्षा चुनौतीहरू।

पाकिस्तान: आर्थिक संकट, सीमित रक्षा बजेट, र प्रविधिमा भारतसँगको ठूलो अन्तर।

कुन देश बलियो ?

पारम्परिक युद्ध: भारतको ठूलो सेना, उन्नत प्रविधि, र रक्षा बजेटले स्पष्ट श्रेष्ठता दिन्छ। थल, जल र वायुमा भारतको प्रभुत्व छ। ग्लोबल फायर पावर २०२५ अनुसार भारतको सैन्य शक्ति पाकिस्तानको भन्दा तीन गुणा बलियो छ।

परमाणु युद्ध: दुवै देशको परमाणु हतियारले युद्धलाई विनाशकारी बनाउँछ। भारतको “No First Use” नीति र पाकिस्तानको आक्रामक नीतिले तनाव बढाउँछ।

निष्कर्ष

भारत सैन्य शक्ति, प्रविधि, बजेट र रणनीतिक उपस्थितिमा पाकिस्तानभन्दा धेरै अगाडि छ। पाकिस्तानको परमाणु हतियार र छापामार रणनीतिले सीमित युद्धमा चुनौती दिन सक्छ, तर पूर्ण युद्धमा भारतको प्रभुत्व स्पष्ट छ। यद्यपि, दुवै देशको परमाणु क्षमताले ठूलो युद्धको सम्भावनालाई न्यून गर्छ, र कूटनीति र शान्ति वार्ता नै उत्तम विकल्प हो।