महिनावारीका बेला कुन अभ्यास गर्ने

 

महिनावारीको समय अधिकांश महिलाका लागि पीडादायी हुन्छ । पेट दुख्ने र रगत धेरै बग्ने समस्या त छँदैछ, अनियमित महिनावारी, मुड स्वीङजस्ता पनि महिलाले भोगिरहेका हुन्छन् ।

महिनावारीका बेला हुने पीडाबाट छुटकारा पाउन प्रायः महिलाले दुखाइ कम गर्ने औषधि खाने गर्छन् । नियमित औषधि सेवनले शरीरमा विभिन्न समस्या उत्पन्न गर्न सक्छ । यस्तोमा योगका केही अभ्यास गर्ने हो भने महिनावारीको समयमा हुने समस्याबाट छुटकारा मिल्न सक्छ ।

१. सुखासन

शरीरलाई जसरी बस्दा सुविधा हुन्छ, शान्तिमा बाधा आउँदैन, त्यही आसनलाई सुखासन भनिन्छ । बायाँ खुट्टालाई मोडेर पञ्जालाई दायाँ जाँघको मुनि राख्ने, दायाँ खुट्टालाई मोडेर पञ्जालाई बायाँ जाँघको मुनि राख्ने, हातलाई घुँडामाथि राख्ने  । यस अवस्थामा लामो सास लिने र छोड्ने गर्नुपर्छ

तनाव पीडा हटाइ शारीरिक तथा मानसिक सन्तुलन कायम गर्न सहयोग पुग्छ । जो व्यक्ति ध्यानका कठिन आसनमा बस्न सक्दैनन्, उनीहरुका लागि सरल तथा आरामदायक आसन हो ।

२. बालासन

यस आसनका लागि पहिले घुँडा टेकेर म्याटमा वज्रासनमा बस्नुहोस् कम्मरलाई सिधा राख्नुहोस् ।

अब गहिरो सास लिएर शरीरको माथिल्लो भागलाई अगाडितिर झुकाउनुहोस् । दुवै हात अगाडि राख्नुहोस् र टाउकोको अगाडि जमिन छुने प्रयास गर्नुहोस् ।

सकेसम्म लामो समयसम्म यस अवस्थामा रहन प्रयास गर्नुहोस् । त्यसपछि सास छोड्दा शरीरको माथिल्लो भाग उठाउनुहोस् र वज्रासन आसनमा फर्कनुहोस् । यो आसन आफैंमा आरामदायी आसन हो ।

फाइदा

यसको अभ्यासले पेट तथा कम्मरमा भएका समस्या ठीक हुन्छन् । शरीरको कठोरता पनि हट्छ । साथै कब्जियत र एसिडिटीको समस्या पनि हट्छ ।

३. बद्धकोणासन

महिनावारीको समयमा शरीरको तल्लो आधा भाग भारी महसुस हुन सक्छ । यस्तो अवस्थामा बद्धकोणासन अति उपयोगी मानिन्छ । यस आसनमा कम्तीमा दुई मिनेटसम्म बस्न सकिन्छ ।

विधि

पलेंटी मारेर लगाएर सुखासनमा बस्ने, खुट्टाका पञ्जालाई एकापसमा जोड्ने,  घुँडा र जाँघलाई पनि जमिनमा जोडेर राख्ने र गहिरो सास लिंदै केहीबेर अभ्यासलाई निरन्तर गरिराखौं ।

४. मार्जरी आसन

दुवै घुँडा र दुवै हातले टेकेर जमिनमा बिरालो बसेको जसरी बस्ने, गहिरो सास लिने र गर्दनलाई माथि उठाउँदै कम्मरलाई तलतिर राख्ने गर्नुपर्छ । सास छोड्दै गर्दन तल लैजाने र पिठ्युँलाई माथि राख्ने यो अभ्यासलाई कम्तीमा १० पटक गर्न सकिन्छ ।

अनुलोम विलोम प्राणायाम

अनुलोम विलोम प्राणायामले मन एकाग्र हुने र शरीर सन्तुलित बनाउनमा फाइदा गर्छ । ध्यानात्मक आसनमा बस्ने, बायाँ नाकबाट गहिरो सास तान्दै केहीबेर सास रोकेर आज्ञाचक्रमा प्रकाशको ध्यान गर्ने, जतिबेर सजिलैसँग सास रोक्न सकिन्छ रोक्ने र त्यसपछि दायाँ नाकबाट बिस्तारै सासलाई बाहिर निकाल्नुपर्छ ।

प्राण मुद्रा

कान्छी, अनामिका र बुढी औंलाको अगाडिको भागको टुप्पो मिलाउनुपर्छ ।

फाइदा

शरीरमा ऊर्जा बढ्ने, रोगप्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउने, भिटामिनको पूर्ति, उपवासको समयमा भोकप्यासको कमी एवं थकान भगाउँछ ।

५. अपान वायुमुद्रा

चोर औंलालाई बुढी औंलाको फेदमा राखेर हलका थिचेर राख्ने तथा अनामिका, माझी औंला र बुढी औंलाको अगाडिको भाग मिलाउनुपर्छ ।

फाइदा

यसले हृदयरोग, बाथरोग भगाउँछ । शरीरमा आरोग्यताको विकास, यो मुद्रा गरेमा सञ्चो हुन्छ। पेटको ग्याँस, टाउको दुखाइ, पेट दुखाइ, कम्मर दुखाइ, नसासम्बन्धी समस्या, दम, एसिडिटीमा पनि फाइदाजनक छ ।

६. शवासन

मृत व्यक्तिको लासजस्तो हुन्छ त्यसै प्रकार निर्जीव भएर शरीरलाई हलका छाडिदिनुलाई शवासन भनिन्छ । यो अवस्थामा शरीरमा दुखाइ बढी हुने हुँदा थकान पनि उस्तै महसुस भइराखेको हुन्छ । शवासनको अभ्यासले शरीर शान्त र ऊर्जा बढाउने काम गर्छ ।

यस अवस्थामा बिस्तारै शरीरको प्रत्येक भागमा बढी ध्यान दिनुहोस् र श्वासप्रश्वासको गति सुस्त राख्‍नुपर्छ। जब शरीर १०–१२ मिनेटमा पूर्ण रूपमा आराम हुन्छ, तपाईं नयाँ ताजापन महसुस गर्न सक्नुहुन्छ ।

सावधानी

महिनावारीको समयमा शीर्षासन, कपालभाँतीजस्ता गाह्रो खालका आसन गर्नुहुँदैन । यस समय शरीर अन्य बेलाभन्दा कमजोर हुने हुँदा आधिकारिक योग प्रशिक्षकसँग सल्लाह गरेर मात्र अभ्यास गर्नुपर्छ ।

(पौडेल योग प्रशिक्षक तथा उत्प्रेरक हुन् ।)